Monday, October 1, 2018
LUDENDORFF AS THE FIRST NAZI
Perry Pierik, Erich Ludendorff. Biography (2017).
In: Civis Mundi, October 2018 (#69)
Otto van de Haar
LUDENDORFF AS THE FIRST NAZI
The oeuvre of Soesterberg-based historian dr. Perry Pierik consists mainly of books on both World Wars, with Germany's role at the center. He recently completed a more than 500-page biography of the illustrious general Erich Ludendorff (1865-1937), who emerged as Germany's most powerful man during the first great world conflict of 1914 - 1918. Seventeen years were spent writing, tinkering and polishing this biography. But with very substantial interruptions, because in addition to being an author, Pierik is the owner of the publishing house Aspekt, where the Ludendorff biography is housed.
Youth
Erich Ludendorff was born in Kruszewnia in protestant Prussia (Poland), then the largest and most powerful state of the aristocratic German Empire. During his studies he proved good at mathematics, and in his spare hours he showed himself to be an enthusiastic and deserving dancer. But in line with Prussian tradition, he chose ‘das Militär’. Pictorially, Pierik describes what Ludendorff's father's study looked like at the end of the 19th century: busts of Prussian monarchs with Frederick the Great in the middle, of course, a box of shrapnel from the war of 1870-1871 and three sabers his father had carried during various battles.
Erich Ludendorff attended the Kriegsakademie, was admitted to the General Staff before he was thirty in 1894, and piled promotion upon promotion. Between 1904 and 1913 he was leader of the Mobilization Department and came into contact with strategist-general Alfred von Schlieffen who influenced him profoundly. Although his love was primarily for the battlefield, Ludendorff married Margarethe Schmidt in 1909, who brought a daughter and three sons from a previous marriage.
Pierik convincingly portrays Ludendorff as an incisive personality, endowed with tactical ingenuity and boundless energy (he slept a few hours every 24 hours) but he was also super authoritarian, ruthless and adamantly opposed to any compromise. Occasionally his nerves let him down on the battlefield but then there was always 'the unyielding oak', the much older Marshal Paul von Hindenburg who gave him support.The book is rich in fascinating information about the ups and downs in Ludendorff's political, personal and military life.However, some critical notes are appropriate.
Implications admired Schlieffen plan obscure
First, the implications of the military master plan of his admired teacher Alfred von Schlieffen remain obscure. This so-called Schlieffen plan looked as follows:
The German empire has very difficult defensible borders. It is threatened militarily from all sides, especially by France and Russia who had concluded an alliance of mutual assistance. Germany is too weak to fight a battle on two fronts. This implies that, if war is imminent, Germany must first bring France to its knees with a rapid pre-emptive strike and then advance eastward with the troops released to deal with the slowly mobilizing Russia. The German advance must necessarily pass through Belgium because only the French northern border is weakly defended. So much for the Schlieffen plan.
What Pierik ignores is that this route of march through Belgium constituted a disregard for international law and a violation of Belgium's neutrality - a neutrality guaranteed by England and also by the German Empire. By the way, in the original conception of the Schlieffen plan, the Netherlands was also to be crossed by German troops, but this ultimately fell through for practical reasons. This is something Pierik, as a Dutch historian, could have said something about.
The argument of the 'difficult to defend borders' (Von Schlieffen) is blindly adopted by the author to explain Ludendorff's pre-emptive attack but ignores the fact that it is not the geographical location of a country that is decisive in maintaining the status quo, but the way the political leadership knows how to deal with it. Finally, the foreign policy of the Weimar Republic (1918-1933) differed very significantly from that of the aggressive German Empire under Wilhelm II (1890 - 1918). Not to mention the Third Reich (1933 - 1945).
And finally. When Belgium faced the invading German troops in 1914, it offered resistance for some time. The official capitulation followed after Ludendorff's capture of the central fortress of Liège. However, the actions of Belgian partisans continued. In retaliation, Ludendorff committed a hitherto unprecedented massacre of the Belgian civilian population - at least in modern Europe. This, too, Pierik leaves undiscussed. This biography makes it clear that Ludendorff, in Pierik's choice of words, laid a "humus layer" for Hitler and National Socialism. Could this "humus layer" not have been added?
The Schlieffen plan ended in failure. German forces were bogged down in a grueling position war with the Western Allies. Moreover, Russia fulfilled its allied obligations to France much earlier than expected and launched an attack on the eastern part of the German Empire. Even though Ludendorff and his eighteen-year older companion Hindenburg managed to repel this attack with tactical ingenuity in spectacular fashion and turn it into a victory, the German army had now still ended up in a two-front war that it had wanted to avoid at all costs. That the German Empire still managed to hold out for four years indicates the military qualities that Ludendorff and his troops possessed.
Ludendorff and Lenin, despite each other's mortal enemies, allies in the First World War
In 1916 Ludendorff became head of the entire German army and thus the most powerful man in Germany. Cautious proposals from the rather powerless parliament to work toward a compromise peace with the Entente (France, England, Russia) he firmly rejected; only a "peace of victory" (Siegfrieden) was acceptable. All or nothing - that was Ludendorff all over the place, Pierik writes. In the course of 1917, the situation for the German Reich began to become dire. Not just because brothers-in-arms Austria-Hungary, Bulgaria and Turkey were performing moderately on the various fronts. More serious was that a huge force from the - Ludendorff severely underestimated - United States was in the pipeline and would reach European shores in the not too distant future to provide military support to Britain and France. If the German Empire did not soon still manage to bring Paris to its knees with a new offensive, things looked bleak. Ludendorff was desperate for additional troops and equipment for the western front but where was he going to get them from? After some brain gymnastics, the renowned tactician Ludendorff came up with an idea where efficiency was paramount and ideological differences evaporated. Namely, he granted cool permission to a group of revolutionaries residing in Switzerland, including Radek and none other than Lenin to travel secretly by sealed train through Germany in April 1917 to fermenting Petersburg, where in February an anti-tsarist bourgeois revolution had taken place led by a Provisional Government. The Bolsheviks were the only ones who wished to end the 'purely imperialist war' and were considered capable of withdrawing Russia from the alliance with England and France. Ludendorff and Lenin were each other's mortal enemies, but that did not prevent them from making tactical use of each other. Despite opposition from within his own circle to this 'aid from imperialist Germany', Lenin managed to get his way. Pierik points out that in addition to the Zurich-Petersburg one-way ticket, substantial sums of money flowed into the Bolshevik party coffers from imperial Germany through opaque structures. Lenin shrank from nothing when it came to power - not before 1917 and not after.
The situation of the Provisional Government was further weakened in the summer of 1917 - in addition to internal chaos and revolutionary turmoil - after the offensive decreed by Minister of War Alexander Kerensky totally failed. Russian troops fled.
Ost Imperium and American intervention ending World War I with German defeat
After the successful October Revolution, the Siegfrieden of Brest-Litovsk came about in early 1918 between Imperial Germany and the tiny Soviet republic. Gritting their teeth, the Bolsheviks signed the gigantic demands that could now be imposed on them by the German empire. The country lost more than a million square kilometers of territory and a quarter of its population. About 30 percent of the rail network, 70 percent of iron ore and 90 percent of coal were lost, as well as thousands of factories, not to mention the precious Ukrainian grain.
After the Brest-Litovsk Peace Treaty took effect, Ludendorff curiously directed only half of the million troops and associated equipment released to the western front. He kept the rest of the men in the east. The latter is not explained by Pierik. They were deployed not only to ensure stability in the annexed areas but also to add much more territory (agriculture, raw materials) to the German empire. While in the early spring of 1918 Germany, with half of its reinforcements from the east, carried out a gigantic offensive in the west - even managing to approach Paris to within 60 kilometers - the eastern troops of 'Ludendorff the Great' marched toward Rostov-on-Don, which was occupied in May 1918. And forward they went. In June, Sebastopol (Crimea) and Batum (Georgia) followed. India (British India) was also on the cards. Why were these extra troops not sent to the ailing western front and otherwise leave the east alone? As mentioned, no matter how we browse, we find nothing about it in Pierik's biography.
The answer to this paradox lies in Germany's endless imperial voraciousness in particular to be found in big-industrial, chauvinist and colonial circles. Ludendorff wanted 'everything'.
Never before had such a huge "Ostimperium" (the size of Argentina) been at the feet of the German Reich. For a short time, by the way, because in the fall of 1918, when the colossal American force had helped the western front to the necessary blood transfusion, the situation of the German Reich had become hopeless. After earlier nervous attacks and inky depressions, the curtain fell for Ludendorff. In addition to the war, he lost two of his (step) sons who had been killed in air battles. In October, he was dismissed by the new anti-monarchist, bourgeois government of the Weimar Republic. But 'the dream of the Ostraum' stuck in German memory, first and foremost with a then unknown corporal, Adolf Hitler. Pierik also leaves a silence regarding this crucial circumstance. Why did the author not point out the obvious analogy to Hitler's attack on the Soviet Union in 1941? Was not here again a 'humus layer' laid by Erich Ludendorff for Hitler and National Socialism?
Designer dagger thrust legend after congé
After his resignation in the fall of 1918, Ludendorff, this time armed with sunglasses and beard, took refuge in Sweden. This was necessary, Pierik writes, because the Spartakists - a small far-left party - had other plans for him. His wife joined him later. Barely recovered from the shock, Ludendorff there began to rapidly write down Meine Kriegserinnerungen 1914-1918, and two years later they were for sale in Germany. (Publisher Aspekt is reportedly going to release these memories in translation). Did guilt strike him? No, it was the 'betrayal in the hinterland' of Jews and Communists that had killed Germany. Pierik argues that Ludendorff was the main designer of this 'dagger punch legend' and that Hitler embraced it. The former warlord surreptitiously returned to the Weimar Republic in 1919 where he went to work coaching the Contras.
He was closely involved in the crushing of the German revolution and in the 1919 murder of the Spartakists Rosa Luxemburg and Karl Liebknecht by the Freikorps, armed units of soldiers returned from the war, full of resentment over the defeat and convinced of the dagger punch legend. Pierik does mention some military leaders who were directly involved, such as Ludwig von Maerker, Paul von Lettow-Vorbeck, Xavier Ritter von Epp and Hermann Ehrhardt, but neglects the fact that these were colonial veterans who had been expelled, armed with resentment from the German colony of Southwest Africa (Namibia) when Germany lost the war. Besides resentment, they possessed a special mentality that they were now applying in Germany. Indeed, ten years before the outbreak of World War I, they had exterminated 60% of the rebellious population by imperial order.
In Pierik's view, this 'counter-revolution' of 1918-1919 ensured that the democracy of Weimar was preserved and did not fall prey to the Reds.
Spider in the web of two failed coups
Ludendorff also knew all about the assassination of Minister of Reconstruction and Foreign Affairs Walther Rathenau (1922). This statesman believed that the very heavy demands placed on Germany as a result of the Versailles Peace Treaty should and could be met. That Rathenau, as a German Jew, was especially vulnerable needless to say. Furthermore, Ludendorff was the spider in the web in two failed coups: the Kapp-putsch (1920) and Bierkellerputsch which he committed together with the twenty-four years younger and not yet well known Adolf Hitler in 1923, partly inspired by Mussolini's successful march on Rome the year before. Given his influence in both coups, it is better, Pierik notes, to speak of 'the Ludendorff-Putsch I and II'. Through his own publishing house, the former general further arranged for the distribution of the infamous anti-Semitic writing
Through his own publishing house, the former general further arranged for the distribution of the infamous anti-Semitic writing 'The Protocols of the Wise Men of Zion', Pierik notes.
In 1924, Ludendorff became a member of the Reichstag for Hitler's party, the NSDAP. After the sudden death of Social Democratic Reich President Friedrich Ebert in 1925, Ludendorff made a bid for this office. Not he, however, but the 'father figure' Hindenburg was elected (in a second round). After the lost war and failed coups, he bit the dust again with an insignificant 1.1 percent of the vote.
From then on, his influence declined dramatically while his belief in conspiracies showed a growth spurt. This was mainly due to his second wife, the fanatical dr. Mathilde Kemnitz, whom he married in 1926. Shortly before, he had divorced Margarethe. She published her reminiscences entitled: Als ich Ludendorff's Frau war. She became addicted to morphine and was put away in an institution by Ludendorff.
He held his seat in the Reichstag until 1928, but for political manual labor, we read, the off-duty general proved completely unfit.
Paper front
The last ten years of his life Ludendorff could be found on the 'paper front', as Pierik beautifully puts it. That 'front' consisted on the one hand of massively propagating - together with his wife - a very occult form of creed. According to the couple, the Christian-Jewish religion was a weak and cowardly import that had undermined 'Deutschtum' and robbed the country of its 'original Germanic religion' (Wodan cum suis). An idea he shared with Heinrich Himmler. On the other hand, Ludendorff continued to stir with military writings that he circulated through his own publishing house. For example, in 1931 he published Weltkrieg droht auf deutschen Boden. In it he expressed that Germany had to fear a future offensive from the side of the Soviet Union and Turkey. He also revisited Germany's very unfavorable geographical location and the 1918 betrayal of the 'domestic enemy' that would have helped the Entente powers to victory. Ludendorff's last writing of 1936 was entitled Der totale Krieg. What had gone 'wrong' in the Great War was the lack of 'seelische Geschlossenheit' (mental unity of the German soul) between people and armed forces. The Social Democrats had threatened this initial unity at the beginning of the war, then their influence had diminished only to return strengthened in 1918. In a future 'modern' war, the utmost attention needed to be paid to this. Pierik does not go into it but Hitler must have read this writing because in his war he attached great importance to keeping the Volksgemeinschaft satisfied. Unlike in 1914-1918, there was hardly any opposition under Hitler.
In 1937, Ludendorff - unlike his soldiers - died peacefully in a Catholic hospital in Munich. Although there had been a certain rivalry between the dictators Hitler and Ludendorff, the Nazi regime gave him a pompous state funeral. Pierik aptly noted that Ludendorff was probably the only contemporary for whom Hitler was in awe.
This comprehensive biography provides a wealth of information about Ludendorff and the circles around him. Photographic material is also plentiful. However, it may be clear that as a result of over-identification, the author has left it ugly on a number of points. And we are not talking about typos such as "epicenter" instead of epicenter, "condoining" where condoning should be or "punctionality" when punctuality is meant.
Jonge jaren
Erich Ludendorff werd geboren in Kruszewnia in het protestantse Pruisen (Polen), destijds de grootste en machtigste deelstaat van het aristocratische Duitse Keizerrijk. Tijdens zijn studie bleek hij goed in wiskunde en in zijn vrije uurtjes toonde hij zich een enthousiast en verdienstelijk danser. Maar hij koos in lijn met de Pruisische traditie voor 'das Militär'. Beeldend beschrijft Pierik hoe de werkkamer van Ludendorffs vader er eind 19de eeuw uitzag: borstbeelden van Pruisische vorsten met in het midden uiteraard Frederik de Grote, een doosje met granaatscherven uit de oorlog van 1870-1871 en een drietal sabels die zijn vader had gedragen tijdens verschillende veldslagen.
Erich Ludendorff bezocht de Kriegsakademie, werd nog voor zijn dertigste in 1894 opgenomen in de Generale Staf en stapelde promotie op promotie. Tussen 1904 en 1913 was hij leider van de afdeling Mobilisatie en kwam hij in contact met strateeg-generaal Alfred von Schlieffen die hem diepgaand beïnvloedde. Hoewel zijn liefde vooral het slagveld gold, trad Ludendorff in 1909 in het huwelijk met Margarethe Schmidt, die uit een eerder huwelijk een dochter en drie zonen meebracht.
Pierik zet Ludendorff overtuigend neer als een doortastende persoonlijkheid, begiftigd met tactisch vernuft en een tomeloze energie (hij sliep een paar uur per etmaal) maar hij was ook super autoritair, meedogenloos en mordicus tegen ieder compromis. Een enkele keer lieten zijn zenuwen hem op het slagveld in de steek maar dan was daar altijd 'de onbuigzame eik', de veel oudere maarschalk Paul von Hindenburg die hem steun gaf. Het boek is rijk aan boeiende informatie over de ups en downs in het politieke, persoonlijke en militaire leven van Ludendorff. Wel zijn enkele kritische noten gepast.
Implicaties bewonderde Schlieffen plan duister
Op de eerste plaats blijven de implicaties van het militaire masterplan van zijn bewonderde leermeester Alfred von Schlieffen duister. Dit zogenoemde Schlieffen plan zag er als volgt uit:
Het Duitse rijk heeft erg moeilijk verdedigbare grenzen. Het wordt van alle kanten militair bedreigd, met name door Frankrijk en Rusland die een verbond van wederzijdse bijstand hadden gesloten. Duitsland is te zwak om een strijd op twee fronten te voeren. Dat impliceert dat Duitsland bij een dreigende oorlog met een snelle preventieve aanval eerst Frankrijk op de knieën moet dwingen om daarna met de vrijgekomen troepen naar het oosten op te rukken om daar af te rekenen met het zich traag mobiliserende Rusland. De Duitse opmars dient per se via België te lopen want alleen de Franse noordgrens is zwak verdedigd. Tot zover het Schlieffen plan.
Waar Pierik aan voorbijgaat is dat deze marsroute dwars door België een minachting betekende van het internationaal volkenrecht en een schending van de Belgische neutraliteit - een neutraliteit die door Engeland en notabene ook door het Duitse Keizerrijk gegarandeerd was. In de oorspronkelijke opzet van het Schlieffen plan zou Nederland trouwens ook door Duitse troepen worden doorkruist, maar dit ging om praktische redenen uiteindelijk niet door. Hier had Pierik als Nederlands historicus ook wel iets over mogen vertellen.
Het argument van de "moeilijk verdedigbare grenzen" (Von Schlieffen) wordt door de auteur klakkeloos overgenomen ter verklaring van Ludendorffs preventieve aanval maar negeert het feit dat niet de geografische ligging van een land doorslaggevend is voor het behoud van de status quo, maar de manier waarop de politieke leiding hiermee om weet te gaan. Tenslotte verschilde de buitenlandse politiek van de Republiek van Weimar (1918-1933) zeer aanzienlijk van die van het agressieve Duitse Keizerrijk onder Wilhelm II (1890 - 1918). Om over het Derde Rijk (1933 - 1945) maar te zwijgen.
En tot slot. Toen België zich in 1914 geconfronteerd zag met de binnendringende Duitse troepen bood het land enige tijd verzet. Na de verovering door Ludendorff van de centrale vesting Luik volgde de officiële capitulatie. De acties van Belgische partizanen gingen evenwel door. Daarop richtte Ludendorff als 'represaille' een tot dusver - althans in het moderne Europa- ongekende slachtpartij aan onder de Belgische burgerbevolking. Ook dit laat Pierik onbesproken. Deze biografie maakt duidelijk dat Ludendorff, in de woordkeus van Pierik, een "humuslaag" legde voor Hitler en het nationaalsocialisme. Had deze "humuslaag" er niet aan toegevoegd kunnen worden?
Het Schlieffen plan liep uit op een fiasco. De Duitse troepen liepen zich vast in een slopende stellingenoorlog met de westelijke geallieerden. Bovendien kwam Rusland veel eerder dan verwacht haar bondgenootschappelijke verplichtingen tegenover Frankrijk na en zette de aanval in op het oostelijk deel van het Duitse rijk. Ook al wisten Ludendorff en zijn achttien jaar oudere compagnon Hindenburg met tactisch vernuft deze aanval op spectaculaire wijze af te slaan en om te zetten in een overwinning, toch was het Duitse leger nu alsnog in een tweefrontenoorlog beland die het koste wat kost had willen vermijden. Dat het Duitse rijk het toch vier jaar wist vol te houden geeft aan over welke militaire kwaliteiten Ludendorff en zijn troepen beschikten.
Ludendorff en Lenin, ondanks elkaars doodsvijanden, bondgenoten in de Eerste Wereldoorlog
In 1916 werd Ludendorff hoofd van het gehele Duitse leger en daarmee de machtigste man van Duitsland. Voorzichtige voorstellen vanuit het tamelijk krachteloze parlement om toe te werken naar een compromis-vrede met de Entente (Frankrijk, Engeland, Rusland) verwierp hij resoluut; alleen een 'overwinningsvrede' (Siegfrieden) was acceptabel. Alles of niets - dat was Ludendorff ten voeten uit, schrijft Pierik. In de loop van 1917 begon de situatie voor het Duitse rijk nijpend te worden. Niet slechts omdat wapenbroeders Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije matig presteerden aan de verschillende fronten. Ernstiger was dat een enorme troepenmacht uit de - door Ludendorff zwaar onderschatte - Verenigde Staten op stapel stond en binnen niet al te lange tijd de Europese kust zou bereiken om Groot-Brittannië en Frankrijk militaire steun te bieden. Als het Duitse rijk niet snel alsnog met een nieuw offensief Parijs op de knieën wist te krijgen, zag het er somber uit. Ludendorff zat te springen om extra troepen en materieel voor het westelijk front maar waar moest hij deze vandaan toveren? De vermaarde tacticus Ludendorff kreeg na enige hersengymnastiek een idee waarbij doelmatigheid voorop stond en ideologische verschillen verdampten. Hij verleende namelijk doodleuk toestemming aan een groep in Zwitserland verblijvende revolutionairen, onder wie Radek en niemand minder dan Lenin om in april 1917 per verzegelde trein in het geheim door Duitsland naar het gistende Petersburg te reizen waar zich in februari een anti-tsaristische burgerlijke revolutie had voltrokken die onder leiding stond van een Voorlopige Regering. De bolsjewieken waren de enigen die de "puur imperialistische oorlog" wensten te beëindigen en in staat werden geacht Rusland terug te trekken uit het bondgenootschap met Engeland en Frankrijk. Ludendorff en Lenin waren elkaars doodsvijanden, maar dat verhinderde hen niet tactisch gebruik van elkaar te maken. Ondanks oppositie uit eigen kring tegen deze "hulp van het imperialistische Duitsland" wist Lenin zijn zin door te zetten. Pierik wijst erop dat behalve het enkeltje Zürich - Petersburg ook flinke geldbedragen vanuit het keizerlijke Duitsland via ondoorzichtige constructies naar de bolsjewistische partijkas vloeiden. Lenin deinsde nergens voor terug als het ging om de macht - niet vóór 1917 en niet erna.
De situatie van de Voorlopige Regering werd in de zomer van 1917 - behalve door interne chaos en revolutionaire woelingen - verder verzwakt nadat het door minister van Oorlog Alexander Kerenski verordonneerde offensief totaal was mislukt. De Russische troepen sloegen op de vlucht.
Via Ost Imperium en Amerikaanse interventie einde Eerste Wereldoorlog met Duitse nederlaag
Na de succesvolle Oktoberrevolutie kwam begin 1918 tussen het keizerlijke Duitsland en de piepjonge Sovjetrepubliek de Siegfrieden van Brest-Litovsk tot stand. Tandenknarsend ondertekenden de bolsjewiki de gigantisch zware eisen die hen nu door het Duitse rijk konden worden opgelegd. Het land verloor meer dan een miljoen vierkante kilometer grondgebied en een kwart van zijn bevolking. Ongeveer 30 procent van het spoorwegnet, 70 procent aan ijzererts en 90 procent aan steenkool ging verloren, evenals duizenden fabrieken en niet te vergeten het kostbare Oekraïense graan.
Na het van kracht worden van het Vredesverdrag van Brest-Litovsk dirigeerde Ludendorff merkwaardig genoeg slechts de helft van de miljoen vrijgekomen troepen en bijbehorend materieel naar het westelijk front. De rest van de manschappen hield hij in het oosten. Dit laatste licht Pierik niet toe. Zij werden niet slechts ingezet om de stabiliteit in de geannexeerde gebieden te waarborgen maar tevens om nog veel meer terrein (landbouw, grondstoffen) aan het Duitse rijk toe te voegen. Terwijl in het vroege voorjaar van 1918 Duitsland met de helft van zijn versterkingen uit het oosten een gigantisch offensief in het westen uitvoerde - en daarbij Parijs zelfs tot op 60 kilometer wist te naderen - marcheerden de oostelijke troepen van 'Ludendorff de Grote' richting Rostov aan de Don, dat in mei 1918 werd bezet. En voorwaarts ging het. In juni volgden Sebastopol (de Krim) en Batoem (Georgië). India (Brits-Indië) stond ook nog op de rol. Waarom werden deze extra troepen niet naar het noodlijdende westelijk front gestuurd en het oosten verder met rust te laten? Zoals gezegd, hoe we ook bladeren, we vinden er niks over in Pieriks biografie.
Het antwoord op deze paradox ligt in Duitslands oeverloze imperiale vraatzucht in het bijzonder te vinden in groot-industriële, chauvinistische en koloniale kring. Ludendorff wilde 'alles'.
Nooit eerder had zo’n reusachtig "Ostimperium" (ter grootte van Argentinië) aan de voeten van het Duitse Rijk gelegen. Voor korte tijd overigens, want in het najaar van 1918, toen de kolossale Amerikaanse troepenmacht het westelijk front aan de noodzakelijke bloedtransfusie had geholpen, was de situatie van het Duitse rijk hopeloos geworden. Na eerdere zenuwaanvallen en inktzwarte depressies viel voor Ludendorff het doek. Behalve de oorlog verloor hij twee van zijn (stief)zonen die waren gesneuveld tijdens luchtgevechten. In oktober werd hij ontslagen door de nieuwe anti-monarchistische, burgerlijke regering van de republiek van Weimar. Maar ’de droom van het Ostraum’ zette zich vast in het Duitse geheugen, op de eerste plaats bij een toen nog onbekende korporaal, Adolf Hitler. Ook met betrekking tot deze cruciale omstandigheid laat Pierik een stilte vallen. Waarom heeft de auteur niet gewezen op de voor de hand liggende analogie met Hitlers aanval op de Sovjet-Unie in 1941? Werd niet hier opnieuw door Erich Ludendorff een 'humuslaag' gelegd voor Hitler en het nationaalsocialisme?
Ontwerper dolkstootlegende na congé
Na zijn congé in de herfst van 1918 nam Ludendorff, dit keer gewapend met zonnebril en aangeplakte baard, de wijk naar Zweden. Dat was wel nodig ook, schrijft Pierik, want de Spartakisten - een kleine uiterst linkse partij - hadden andere plannen met hem. Zijn vrouw voegde zich later bij hem. Amper van de schrik bekomen, begon Ludendorff aldaar in hoog tempo Meine Kriegserinnerungen 1914-1918 op papier te zetten en twee jaar later waren ze te koop in Duitsland. (Uitgeverij Aspekt gaat deze herinneringen naar verluidt in vertaling uitbrengen). Trof hem schuld? Nee, het was het 'verraad in het achterland' van joden en communisten dat Duitsland de das om had gedaan. Pierik stelt dat Ludendorff de voornaamste ontwerper was van deze "dolkstootlegende" en dat Hitler deze omarmde. De voormalige krijgsheer keerde in 1919 heimelijk terug naar de republiek van Weimar waar hij aan de slag ging als coach van de contra’s.
Hij was nauw betrokken bij de het neerslaan van de Duitse revolutie en bij de moord in 1919 op de Spartakisten Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht door de Freikorpsen, gewapende eenheden van uit de oorlog teruggekeerde soldaten, vol wrok over de nederlaag en overtuigd van de dolkstootlegende. Pierik noemt wel enkele militaire kopstukken die hierbij direct betrokken waren, zoals Ludwig von Maerker, Paul von Lettow-Vorbeck, Xavier Ritter von Epp en Hermann Ehrhardt, maar veronachtzaamt het feit dat dit koloniale veteranen betrof die gewapend met wrok uit de Duitse kolonie Zuidwest-Afrika (Namibië) waren gezet toen Duitsland de oorlog verloor. Behalve wrok beschikten zij over een bijzondere mentaliteit die zij nu toepasten in Duitsland. Tien jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog hadden zij namelijk 60% van de in opstand gekomen bevolking op keizerlijk bevel uitgeroeid.
Naar het inzicht van Pierik heeft deze 'tegenrevolutie' van 1918-1919 ervoor gezorgd dat de democratie van Weimar behouden bleef en niet ten prooi viel aan de Roden.
Spin in het web van twee mislukte staatsgrepen
Ludendorff wist ook het nodige van de moord op minister van Wederopbouw en Buitenlandse Zaken Walther Rathenau (1922). Deze staatsman was van oordeel dat de zeer zware aan Duitsland gestelde eisen ten gevolge van het Vredesverdrag van Versailles ingelost moesten en ook konden worden. Dat Rathenau als Duitse Jood extra kwetsbaar was behoeft geen betoog. Voorts was Ludendorff de spin in het web bij twee mislukte staatsgrepen: de Kapp-putsch (1920) en Bierkellerputsch die hij samen met de vierentwintig jaar jongere en nog niet zo bekende Adolf Hitler in 1923 pleegde, deels geïnspireerd op Mussolini’s succesvolle mars op Rome het jaar ervoor. Gezien zijn invloed bij beide staatsgrepen is het beter, noteert Pierik, om te spreken van 'de Ludendorff-Putsch I en II'. Via zijn eigen uitgeverij zorgde de gewezen generaal verder voor de verspreiding van het beruchte antisemitische geschrift "De Protocollen van de Wijzen van Zion", noteert Pierik.
In 1924 werd Ludendorff lid van de Rijksdag voor de partij van Hitler, de NSDAP. Na de plotselinge dood van de sociaaldemocratische Rijkspresident Friedrich Ebert in 1925 deed Ludendorff een gooi naar dit ambt. Niet hij echter, maar de ’vaderfiguur’ Hindenburg werd (in een tweede ronde) gekozen. Na de verloren oorlog en mislukte staatsgrepen beet hij met een onbeduidende 1,1 procent van de stemmen opnieuw in het stof.
Vanaf dat moment nam zijn invloed drastisch af terwijl zijn geloof in samenzweringen een groeispurt liet zien. Daaraan was vooral zijn tweede vrouw, de fanatieke dr. Mathilde Kemnitz met wie hij in 1926 in het huwelijk trad, debet. Kort daarvoor was hij gescheiden van Margarethe. Zij publiceerde haar herinneringen met als titel: "Als ich Ludendorff’s Frau war". Zij raakte verslaafd aan morfine en werd door Ludendorff opgeborgen in een inrichting.
Tot 1928 hield hij zijn zetel in de Rijksdag bezet, maar voor het politieke handwerk, zo lezen we, bleek de generaal buiten dienst volslagen ongeschikt.
Papieren front
De laatste tien jaar van zijn leven was Ludendorff te vinden aan het "papieren front", zoals Pierik het fraai uitdrukt. Dat "front" bestond enerzijds uit het - samen met zijn vrouw - massief propageren van een wel zeer occulte vorm van geloofsbelijdenis. Volgens het echtpaar was de christelijk-joodse religie een week en laf importproduct dat het 'Deutschtum' had ondermijnd en het land had beroofd van zijn 'oorspronkelijke Germanengodsdienst' (Wodan cum suis). Een idee dat hij deelde met Heinrich Himmler. Anderzijds bleef Ludendorff zich roeren met militaire geschriften die hij in omloop bracht door middel van zijn eigen uitgeverij. Zo verscheen in 1931 Weltkrieg droht auf deutschen Boden. Hierin gaf hij te kennen dat Duitsland moest vrezen voor een toekomstig offensief van de zijde van de Sovjet-Unie en Turkije. Ook kwam hij terug op de zeer ongunstige geografische ligging van Duitsland en het verraad in 1918 van de 'binnenlandse vijand' die de Entente machten aan de overwinning zouden hebben geholpen. Ludendorffs laatste geschrift uit 1936 droeg de titel Der totale Krieg. Wat er ’mis’ was gegaan in de Grote Oorlog was het gebrek aan "seelische Geschlossenheit" (mentale eenheid van de Duitse ziel) tussen volk en krijgsmacht. De sociaaldemocraten hadden deze aanvankelijke eenheid aan het begin van de oorlog bedreigd, daarna was hun invloed verminderd om in 1918 weer versterkt terug te komen. In een toekomstige 'moderne' oorlog diende hier de grootst mogelijke aandacht aan te worden besteed. Pierik gaat er niet op in maar Hitler moet dit geschrift gelezen hebben want hij hechtte er in zijn oorlog zeer aan dat de Volksgemeinschaft tevreden werd gehouden. Anders dan in 1914-1918 was er onder Hitler amper sprake van oppositie.
In 1937 sterft Ludendorff - anders dan zijn soldaten - vredig in een katholiek hospitaal in München. Hoewel er een zekere rivaliteit had bestaan tussen de dictators Hitler en Ludendorff kreeg hij van het nazi-bewind een pompeuze staatsbegrafenis. Pierik merkte treffend op dat Ludendorff waarschijnlijk de enige tijdgenoot was voor wie Hitler ontzag had.
Deze omvangrijke biografie levert een schat aan informatie over Ludendorff en de kringen om hem heen. Ook het fotomateriaal is ruimschoots aanwezig. Het mag evenwel duidelijk zijn dat de auteur het ten gevolge van over-identificatie op een aantal punten lelijk heeft laten liggen. En dan hebben we het niet over typefoutjes als "episch centrum" in plaats van epicentrum, "vergoeilijkend" waar vergoelijkend moet staan of "punctionaliteit" als punctualiteit wordt bedoeld.
