N.a.v. Dominique Vidal (avec Joseph Algazy), Le péché originel d'Israël. L'expulsion des Palestiniens revisitée par les 'nouveaux historiens' israéliens (1998).
In: Historisch Nieuwsblad, mei 1999.
Otto van de Haar
Eind jaren tachtig werden in Israël de meeste staats- en legerarchieven opengesteld. Sindsdien roeren zich daar de 'nieuwe historici' - Benny Morris, Ilan Pappé, Avi Shlaim ontkrachten de mythe waarmee de vestiging van de joodse staat omgeven is.
Vorig jaar verscheen in Frankrijk Le péché originel d'Israël van Dominique Vidal. De auteur, Midden-Oostenspecialist van Le Monde Diplomatique, vraagt in dit boek aandacht voor de zogenaamde 'nieuwe historici' uit Israël. Aan zo'n overzicht bestond grote behoefte: in Europa zag nog maar weinig werk van deze 'iconoclasten' het licht; Nederland laat het in dit verband zelfs helemaal afweten.
De grondleggers van de staat Israël waren steeds wijze, door en door betrouwbare lieden, die als de situatie het maar even toeliet het compromis zochten, terwijl de Arabische leiders uitmuntten in fanatisme en boosaardigheid. Verder heeft 'David' in 1948 een wonderbaarlijke overwinning op 'Goliath' behaald en zijn de honderdduizenden Palestijnen vertrokken op basis van vrijwilligheid. Ziedaar het beeld dat uit de traditionele geschiedschrijving over de (burger)oorlog van 1947-1949 opduikt. De nieuwe historici slaan dit beeld aan gruzelementen. Ondanks geestdriftige tegenstand van conservatieve zijde - Efraïm Karsh betitelde de nieuwe historiografie als new distortiography - is hun invloed op het academisch establishment, in de radio-en televisiewereld en bij de links-liberale persorganen duidelijk merkbaar.
De 'oude' historici maken dus niet helemaal de dienst uit, zoals een van de nieuwe historici, Benny Morris, in de Frankfurter Allgemeine Zeitung zelf ook vaststelde. Morris verwees vorig jaar in deze krant naar een recent boek van de uitgeverij van de Israëlische Strijdkrachten, ooit een bastion van de oude geschiedschrijving. In dit boek, dat de activiteiten behandelt van het Negende Bataljon, worden op aanschouwelijke wijze de liquidaties van Arabische burgers en Egyptische krijgsgevangenen tijdens de oorlog van 1948 uit de doeken gedaan. De toegenomen invloed van de nieuwe historici in de journalistiek laat zich illustreren door een besprekingsartikel uit het begin van 1998 in Ha'aretz dat verscheen naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van de joodse staat. De auteur merkt op: 'Merkwaardig, dit boek maakt geen enkele melding van het bestaan van een Palestijns volk, noch vóór de vestiging van Israël, noch erna en evenmin van het verdelingsplan van 1947 dat twee staten had gecreëerd in Palestina - de ene joods, de andere Arabisch'.
Sadat
In 1977 bracht Sadat een bezoek aan Israël. Volgens de Franse commentator Raymond Aron (L'Express, november 1977) kwam de handelwijze van de Egyptische president neer op datgene wat 'de Israëli's sinds 1948 tevergeefs hebben nagestreefd'. Deze voorstelling van zaken lijkt als twee druppels op die van de officiële historiografie: anders dan de agressieve Arabische buren was Israël de vrede met hart en ziel toegedaan. Maar was Sadats stap in 1977 wel zo uitzonderlijk? Geenszins. Van Arabische zijde was al veel eerder naar openingen gezocht. Hiervan had Israël misschien kunnen profiteren maar volgens de nieuwe historici ontbrak juist bij dit land de wil. Lente 1949 verklaarde de Syrische leider Hoesni Zaim bijvoorbeeld dat hij in ruil voor enkele Israëlische grond- en waterconcessies bereid was te onderhandelen over een vredesverdrag en over de opname van grote aantallen Palestijnse vluchtelingen. President David Ben-Goerion negeerde deze toenaderingspoging. Vidal haalt de conclusie aan van een nieuwe historicus die onderzoek verrichtte naar het ontstaan van het Arabisch-Israëlisch conflict, Ilan Pappé: 'Er waren heel wat Arabische leiders die vrede met de nieuwe joodse staat zochten; sommigen van hen kregen van de zijde van Israël slechts botte afwijzigingen te slikken'.
'Zevenhonderdduizend Joden meten zich met 27 miljoen Arabieren - één op veertig'. Aldus informeerde Ben-Goerion op 16 juni 1948 zijn voorlopige regereing over de toestand in het land. Analyseert de traditionele Israëlische historiografie de situatie van een halve eeuw geleden in soortgelijke termen, de research van de nieuwe historici heeft geleid tot een reëler inzicht in de (militaire) krachtsverhoudingen. Uiteraard behoorde Israël toen nog niet tot de machtigste atoommogendeheden van de wereld, maar volgens Vidal tonen Morris cum suis overtuigend aan dat de Yishoev (de joodse gemeenschap in Palestina) respectievelijk Israel vrijwel steeds superieur was: moreel, maar ook materieel, financieel en logistiek. Slechts tussen 15 mei en 11 juni 1948 was de situatie fifty-fifty.
De Israëlische strijdkrachten, benadrukt de officiële geschiedschrijving terecht, ondervonden tijdens de 'Onafhankelijkheidsoorlog' hinder van een westerse wapenembargo. De nieuwe historici die een blik hebben geworpen in de eveneens opengestelde staatsarchieven van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië laten evenwel zien dat ook 'Goliath' destijds erg moeilijk aan wapens kon komen.
Weggemoffeld in de traditionele historiografie is ook de verdeeldheid in de Arabische wereld, die in het voordeel van Israël uitpakte. Avi Shlaim heeft gewezen op de geheime overeenkomst die de de zionistische beweging/Israël eind 1947 sloot met (Trans)Jordanië, toentertijd het land met het beste leger van de Arabische wereld. Door deze overeenkomst werd - tegen het beleid van de Verenigde Naties in - de komst van een onafhankelijk Palestijnse staat naast Israël verhinderd.
Palestijnse vluchtelingenkwestie
De meeste plaats ruimt Vidal in voor de Palestijnse vluchtelingenkwestie. Voor iemand als Shabtai Teveth - ook wel de 'officiële vertegenwoordiger van Ben-Goerion op aarde' genoemd - heeft deze kwestie een simpele oorzaak: de Palestijnen zouden vrijwillig zijn vertrokken nadat zij hiertoe waren aangespoord door de Arabische leiders, die vervolgens Israël van uitdrijving beschuldigden. Hiertegenover staat de conclusie van Benny Morris, die het 'vertrek' van de Palestijnen minutieus heeft bestudeerd: niet de Arabische landen maar de verschillende Israëlische strijdeenheden waren in de meeste gevallen direct verantwoordelijk. Yitzhak Rabin stipuleerde in juli 1948 dat 'de inwoners van Lydda [Lod] ongeacht hun leeftijd moeten worden uitgedreven', en deze order stond bepaald niet op zichzelf. Morris gaat ook in op de dubbelzinnige rol van staatshoofd Ben-Goerion. Deze hield het in openbare redevoeringen netjes en keek wel uit schriftelijke uitdrijvingsbevelen te geven. Zoals Morris aannemelijk maakt, opereerden de Israëlische gevechtseenheden niettemin met diens stilzwijgende toestemming. Ten slotte laat Morris zien dat het denken in termen van verdrijving ('transfer') al lang vóór 1948 vaste voet had gekregen binnen de zionistische beweging.
Ontmythologisering
Naar het inzicht van Morris was het uiteindelijk de oorlog van 1948 die de zionisten ertoe bracht om de Palestijnen te verdrijven. Deze oorlog was historisch 'onvermijdelijk' en voor geen van de oorlogvoerende partijen een hartenwens. Vidal lijkt deze constatering wat geforceerd te vinden. Uit Morris' eigen onderzoek komt namelijk naar voren dat de verdrijving van de Palestijnen al ver voor de oorlog van 1948 op de agenda van de zionistische beweging stond. Aan Morris' paradoxale standpunt ligt vermoedelijk een dilemma ten grondslag. Aan de ene kant weigert hij, anders dan de oude historici, weg te lopen voor het feit dat de verdrijving van de Palestijnen iedere rechtsgrond miste en dat de verantwoordelijkheid hiervoor op de schouders rust van de joodse staat. Aan de ander kant beschouwt hij zionisme - net als de meeste andere nationale bewegingen - recht heeft op eigen staat.
Hoe dit zij, Dominique Vidal laat er geen misverstand over bestaan dat hij de nieuwe historici hogelijk waardeert. Hij prijst terecht hun moed. Uit het recente geschiedonderzoek rond Hendrikus Colijn en de houding van koningin Wilhelmina tegenover de Nederlandse joden in de jaren dertig en veertig blijkt hoe moeilijk ontmythologisering kan zijn. Open archieven is één ding, onpopulaire feiten aan het licht brengen over de nationale geschiedenis is een ander.
[ zie ook voor een update: https://zeithistorische-
