n.a.v. VPRO's Import: Politieke Kopstukken. Nederland 3, 23.53 - 0.50 uur
in: VPRO gids, 26 februari 2002
OvdH
Toen in april 1975 de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh door de guerrillabeweging de Rode Khmer van Pol Pot (1925-1998) werd ingenomen, betekende dit het einde van het pro-Amerikaanse bewind van Lon Nol. Het eerste wapenfeit van de nieuwe regime bestond uit het ombrengen van talloze politici, ambtenaren en militairen die hadden 'geheuld' met deze 'Amerikaanse marionet'. Vervolgens werd met draconische middelen Pol Pots droom van een zelfvoorzienende agrarisch-communistische samenleving letterlijk uit de aarde gestampt. Volgens de ideologie van de Rode Khmer waren steden als Phnon Penh corrupte en parasitaire oorden, vol met kapitalistische uitbuiters, handelaartjes, buitenlanders en lanterfantende intellectuelen. Steden werden in ijltempo ontruimd en de inwoners richting platteland geknuppeld. daar mochten zij zich halfdood werken in de rijstbouw.
Geld, liefde, onderwijs, religie en persoonlijke meningen werden afgeschaft. 'Weet te ploegen en kanalen te graven: dat zijn uw diploma's!!'. Alleen die Cambodjanen die zich vanaf het begin loyaal hadden opgesteld tegenover de Rode Khmer in de 'bevrijde gebieden' konden op enige clementie rekenen. Pol Pots grote voorbeeld (en steunpilaar) was China, dat hij twee maal bezocht. Daar had Mao vanaf de jaren vijftig de boeren brigadegewijs tot spil van de economische aanpak gemaakt. Diens minachting voor (westers georiënteerde) intellectuelen die hij tijdens de Culturele Revolutie (1966-'76) massaal wist uit te schakelen, ontging Pol Pot evenmin. Verder ondervond hij invloed van Friedrich List. deze 19de-eeuwse Duitse nationaal-econoom keerde zich tegen de internationale vrijhandel die volgens hem uitsluitend in het voordeel werkte van welvarende staten. Cambodja was arm en dus besloot Pol Pot tot een autarkische aanpak. In Parijs lag ook een inspiratiebron. Rond 1950 studeerde Pol Pot er radio-techniek. Hij kwam in contact met de Franse communisten die hem in kennis stelden van een andersoortige 'techniek' - die van Stalin. Hij las diens geschrift 'Geschiedenis van de Communistische Partij' dat zinderde van overwinningen op en verplettering van (potentiële) 'vijanden'. Wie weet heeft hij er een kwart eeuw later nog eens aan teruggedacht.
Pol Pots moorddadig intermezzo duurde ruim drie jaar. Eind 1978 trokken troepen uit buurland Vietnam (met steun van Moskou) het geteisterde land binnen. Hoewel het trauma bleef, kwam er snel een einde aan de slavenarbeid, de tortuur, de hongersnood en de willekeurige massa-executies. Wat ook de Vietnamese motieven waren - een 'humanitaire interventie' was het primair zeker niet - de gedecimeerde bevolking van Cambodja kon weer opgelucht ademhalen. In 1989 trok Vietnam zich uit Cambodja terug. het aantal slachtoffers over de jaren 1975-1979 bedraagt anderhalf tot twee miljoen wat neerkomt op 25% van de bevolking. Dit percentage is zelfs voor 20ste-eeuwse begrippen tamelijk uitzonderlijk. De informatieve documentaire van Peter Hercombe die vanavond wordt uitgezonden, gaat hier niet expliciet op in maar Pol Pots terreur zal zijn verergerd door de zogenoemde bomb-induces madness. De Amerikaanse luchtvloot voerde in 1973 - in een mislukte poging om de druk van de Rode Khmer op het Lon Nol weg te nemen - maandenlang de hevigste (napalm)bombardementen in de geschiedenis tot dan toe uit.
Naast archiefbeelden, vraaggesprekken met specialisten en mensen die de dodendans ontsprongen, geeft de documentaire ook een beeld van de inspanningen van jonge Cambodjanen om bewijsmateriaal bijeen te brengen voor een genocide-tribunaal dat gehouden zou moeten worden onder gemeenschappelijk beheer van de Verenigde Naties en Cambodja. De kans hierop is er sinds Hercombes documentaire (uit 2000) niet groter op geworden. Begin deze maand heeft de VN zelfs haar medewerking aan zo'n tribunaal gestaakt omdat premier Hun Sen heeft geëist dat een meerderheid van de rechters uit Cambodjanen moet bestaan. De regering in Phnom Penh is vooral geïnteresseerd in 'nationale verzoening' en minder in strafrechtelijke vervolging. Dat laatste zou een 'burgeroorlog' tot gevolg hebben. De juridische impasse id deels terug te voeren op het feit dat de invloed van de Rode Khmer nooit echt werd gebroken. Nadat Vietnam Cambodja in1979 onder curatele stelde, begon het Westen samen met China uit machtspolitieke, anti-Russische overwegingen (militaire) steun te verlenen aan de duivelse Pol Pot. De rol van de VN die een paar jaar terug het initiatief nam tot het genocide-tribunaal was ook al weinig inspirerend. Tot 1993 beschouwde de volkerenorganisatie de Rode Khmer als de officiële vertegenwoordiger van Cambodja. Verschillende 'berouwvolle' naaste medewerkers van Pol Pot vervullen momenteel opnieuw vooraanstaande posities of hebben amnestie gekregen. En premier Hun Sen zelf die mede- verantwoordelijkheid draagt voor het te houden tribunaal? Hij was tot 1977 provincie-commandant van de Rode Khmer.
