HET DEBACLE VAN JELTSIN
Politieke kopstukken, Nederland 3, 21.00 -22.00 uur.
In: VPRO-gids, 30 juli 2001.
Otto van de Haar
Het is allemaal zo triest! Tien jaar geleden droeg president Jeltsin (1991-1999) persoonlijk zorg voor de haastige teraardebestelling van de vermaledijde plan/commando-economie. Wereldwijd klonk een stormachtig en ovationeel applaus. Hand in hand met de G-7, het IMF, enkele 'adviseurs' van Harvard University en internationale entrepreneurs zouden jonge 'radicale hervormers' Jeltsins Federatie in korte tijd omtoveren tot een markteconomie. Het resultaat?
Er kwam een veel gevarieerder aanbod van diensten en consumptiegoederen, het antsemitisme bleef binnen zekere grenzen, er ontstond een florerend bazarwezen en de lange wachtrijen voor de winkels verdwenen. Maar verder is het geen sinecure om voor Jeltsins debacle parallellen te vinden in de moderne (economische) geschiedenis in vredestijd. Tegenover enkele tienduizenden 'nieuwe rijken' staat de meerderheid van de bevolking die momenteel op of onder de armoedegrens leeft.
Meer dan 15% vabn de gehuwden is onvruchtbaar. Kinderen zijn ondervoed. Een derde van de beroeps- bevolking is werkloos. Salarissen worden niet of met vertraging uitbetaald. Kunst en wetenschap leiden tegenwoordig een kwijnend bestaan. En het aantal geregistreerde moorden (en pogingen daartoe) steeg van ruim 15.000 in 1990 naar bijna 30.000 in 1998. Onder Jeltsin is het aantal gynacologische ziekten onder jonge meisjes verdrievoudigd. En de stank van de Goelag is niet oipgetrokken. Meer dan een miljoen mensen zit in kampen en gevangenissen onder omstandigheden die te vergelijken zijn met die ten tijde van Stalin.
Niets van dit alles treffen we aan in Yeltsin - another life. De film is gemaakt door de Russische regisseur Vitali Manski. Jeltsin heeft hem uitgenodigd op zijn luxueuze verblijf in Gorki-9, even buiten Moskou. Het 'andere leven' heeft betrekking op het eerste jaar na Jeltsins onverwachte aftreden op 312 december 1999. Bewust of onbewust, Vital Manski is er in elk geval geslaagd om het post-presidentiële leven van Boris Nikolajewitsj en zijn familie te schetsen als een treurig stemmende aaneenschakeling van onbenulligheden. Een parijtje biljart in zijn geboortestad Jekaterinenburg (' geef mij een goeie keu, niet zo'n rotstok'), een toespraakje op de Frankfurter Buchmesse naar aanleiding van zijn memoires Rusland, mijn verhaal ('Ik ben de Baas!' is een adequatere titel) en wat gekout met zijn geliefde opvolger Poetin. Pijnlijk is ook de veel te grote motorfiets (met windscherm) waarop het kleinzoontje van Jeltsin door de vertrekken giert.
Een onverwacht hoogtepunt zijn wel de oude ingelaste belden waarin een nog niet door ouderdomskwalen aangetaste Jeltsin uiteenzet op welke hufterige manier waarop hij, onder meer door zijn voorganger Gorbatsjov, behandeld werd onder het communisme. Vandaar dat Boris Jeltsin, kijkend naar een praatje van Gorbatsjov op tv snel de oekaze 'zappen!!' uitvaardigt aan de rond hem geschaarde familieleden. Maar aangezien iedere evaluatie van - laat staan confrontatie met - Jeltsins eigen machtsperiode ontbreekt, bereikt Manski's hofdocumentaire een niet veel grotere diepgang dan een platbodem.